Osmanlı Yükselme Dönemi , 1453’te İstanbul’un fethiyle başlar, 1606 Zitvatorok Antlaşması ile klasik “altın çağ” döneminin kapanışına kadar sürer. Bu makalede: fetihten Kanuni’nin zirvesine, askeri-siyasi başarılar, devlet kurumları, kültür ve sanat ile gerileme sinyallerine kadar kronolojik ve tematik bir anlatım sunulacak.
İçindekiler
İstanbul’un Fethi ve Yeni Dönem (1453)
“ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮﺍﺩ ﺑﺎ ﺍﺭﺑﻌﻴﻦ ﻳﺎﺯﺩﻩ ﻧﻔﺮ ﻭﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺷﺪ.”
(Çeviri: “Murad oğlu Mehmed, kırk bin kişiyle kalenin başına geçti ve şehre girdi.”) ¹1
II. Mehmed’in toplar ve yeni taktiklerle 29 Mayıs 1453’te Bizans’ı yıkması, Osmanlı’yı “İslam ve Roma dünyasının” liderliğine taşıdı. Ayasofya camiye çevrildi, İstanbul yeni imparatorluğun merkezi oldu. Avrupa’da ise “Yeni Çağ” başladı.
Kurumsallaşma ve Kanunlaşma
Fatih Sultan Mehmed, “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile devlet yönetimini merkezi otoriteye bağladı. Enderun sistemini geliştirerek, devşirme kökenli paşaların sarayda hızlı yükselmesine olanak tanıdı. Tımar sistemi zirveye çıktı, eyaletler sadrazama rapor verir hale geldi.
Batı ve Doğu Fetihleri
II. Bayezid ve İç İsyanlar (1481-1512)
Cem Sultan olayı, Memlûk ve İspanya Yahudilerinin kabulü; iç ve dış tehditlerle dengede geçen bir dönem.
Yavuz Sultan Selim ve Doğu Siyaseti (1512-1520)
1514 Çaldıran’da Safevî Şahı İsmail’i mağlup etti. 1516 Mercidabık, 1517 Ridaniye ile Memlûkleri devirdi; hilafeti ve kutsal emanetleri İstanbul’a getirdi.
Osmanlı’nın Altın Çağı: Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566)
- Mohaç Zaferi (1526): Macaristan’ın büyük bölümü fethedildi; Orta Avrupa’ya Osmanlı hakimiyeti yayıldı.
- Preveze Deniz Zaferi (1538): Barbaros Hayreddin Paşa, Akdeniz’de Haçlı donanmasını yendi.
- Kanunî Reformları: Kanunnâme-i Osmanî, hukuk ve tımar sistemi zirvesi.
- Sanat ve Mimarî: Mimar Sinan’ın Süleymaniye Camii, Divan Edebiyatı’nın zirvesi.
- Toplum ve kültür: Millet sistemi ile dini gruplara özerklik, kadınlar için Haseki ve Valide Sultan etkisi.
Son Seferler, Deniz Gücü ve Sınır Savaşları
- Szigetvar Kuşatması (1566): Kanuni’nin son seferi, Tuna hattı güvenceye alındı.
- Lepanto (İnebahtı) Deniz Savaşı (1571): Kıbrıs’ın fethine karşılık donanmanın kaybı—mikro düzeltme: Pek çok kaynak Lepanto’yu “yıkıcı” diye anlatır, ancak Osmanlı donanması bir yıl içinde yeniden inşa edildi, Akdeniz hâkimiyeti uzun süre devam etti.
- Kafkasya ve Kuzey Afrika Fetihleri: Cezayir, Tunus, Trablusgarp’da Osmanlı sancakları dalgalandı.
Klasik Osmanlı Kurumları ve Gündelik Hayat
- Enderun ve Devşirme: Kapıkulu sisteminin olgunlaşması, sadrazam ve paşaların %70+’i devşirme kökenli.
- Lonca Sistemi: Esnaf ve zanaatkârlar örgütlendi; ahilik geleneği ile “kalite kontrolü”.
- Mimarî: Külliye, çarşı, hamam ve kervansaraylarla şehirleşme hızlandı.
- Sanat ve Edebiyat: Divan şairleri (Baki, Fuzuli), minyatür ve hat sanatının zirvesi.
Osmanlı Yükselme Dönemi Anahtar Olaylar
- 1453 – İstanbul’un Fethi
- 1514 – Çaldıran
- 1517 – Ridaniye, hilafet
- 1526 – Mohaç
- 1538 – Preveze
- 1571 – İnebahtı
- 1606 – Zitvatorok Antlaşması (yükselişin bitişi)
Osmanlı Yükselme Dönemi Padişahları
Aşağıdaki tabloda Osmanlı Yükselme Dönemi’nde öne çıkan padişahlar, saltanat yılları ve başlıca başarıları listelenmiştir.
| Padişah | Saltanat | Başlıca Başarılar |
|---|---|---|
| II. Mehmed (Fatih) | 1451-1481 | İstanbul’un Fethi, Kanunnâme, Mora ve Trabzon’un alınması |
| II. Bayezid | 1481-1512 | Kırım’ın Osmanlı’ya katılması, Cem Sultan Olayı, iç barış |
| Yavuz Sultan Selim | 1512-1520 | Çaldıran, Mercidabık, Ridaniye, Hilafet |
| Kanuni Sultan Süleyman | 1520-1566 | Mohaç, Rodos, Zigetvar, Kanuni Reformları, Preveze |
| II. Selim | 1566-1574 | Kıbrıs’ın alınması, İnebahtı Deniz Savaşı |
| III. Murad | 1574-1595 | Osmanlı-İran savaşları, Fas’ın alınması |
| I. Ahmed | 1603-1617 | Zitvatorok Antlaşması, Sultanahmet Camii’nin inşası |
Osmanlı Yükselme Dönemi ne zaman başlar, ne zaman biter?
→ 1453’te İstanbul’un fethiyle başlar, 1606 Zitvatorok Antlaşması ile sona erer.
En güçlü Osmanlı padişahı kimdir?
→ Pek çok tarihçiye göre Kanuni Sultan Süleyman, askeri ve idari başarılarıyla zirve noktasıdır.
Yükselme Çağı’nda Osmanlı’nın en önemli fetihleri hangileridir?
→ İstanbul, Belgrad, Rodos, Macaristan (Mohaç), Cezayir ve Kıbrıs.
Osmanlı donanması hangi savaşta ağır kayıp vermiştir?
→ 1571 İnebahtı (Lepanto) Deniz Savaşı’nda, fakat donanma kısa sürede yeniden inşa edilmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde hangi kültürel gelişmeler öne çıkmıştır?
→ Mimar Sinan’ın eserleri, Divan edebiyatının altın çağı, millet sistemiyle dini topluluklara özerklik.
Sonuç
Osmanlı Yükselme Dönemi, II. Mehmed’in İstanbul’u fethiyle başlayıp Kanuni Sultan Süleyman’ın reformları ve zaferleriyle zirveye ulaştı. Denizlerde Preveze, karada Mohaç ve Kıbrıs fetihleriyle Akdeniz ve Avrupa’da rakipsiz bir güç haline geldi. Klasik kurumlar, kültürel zenginlik ve askeri başarılar bu dönemin mirasıdır; Zitvatorok’la birlikte klasik çağ yerini yeni bir döneme bıraktı.
- Birincil kaynak PDF: https://archive.org/details/tevarih-i-al-i-osman-ashikpashazade/page/n134/mode/2up ↩︎
https://archive.org/details/tevarih-i-al-i-osman-ashikpashazade/page/n134/mode/2up
