Osmanlı Kuruluş Dönemi, 1299’da Osman Gazi’nin bağımsızlığını ilan etmesinden 1453’te İstanbul’un fethine kadar uzanan 150 yıllık yükseliş evresidir. Bu makalede aşama aşama fetih hattı, devletleşme adımları, kurumların doğuşu ve Bizans–Anadolu beylikleri dengesi anlatılır.
İçindekiler
Söğüt’ten İlk Uç Beyliğine (1299 – 1326)
“ﺍﻟﻐﺎﺯﻯ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴ ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻻ ﺑﺮﺟﯽ ﺭﺍ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺑﺎﺭﻩ ﺍﻭﻟﻮﺱ ﻛﺮﺩ.”
(Çeviri: “Gazi Os1man Bey, Kulaca Hisarı ele geçirdi ve hududu genişletti.”) ¹
Söğüt-Domaniç yaylasındaki uç gazi grubu, Bizans’a komşu konumun verdiği ganimet motivasyonuyla büyüdü. 1302 Koyunhisar Muharebesi, Osmanlı-Bizans sınırının ilk büyük sarsıntısıdır. Osman Bey döneminin kritik kurumu tahrir defteri; yeni fethedilen köylerin vergi ve nüfusunu kayda alarak kalıcı gelir düzeni kurdu.
Bursa’nın Fethi ve Başkent Olması (1326)
Orhan Gazi, kuşatmayı uzun vadeli ablukayla sürdü; Bursa 6 Nisan 1326’da düştü. Burada İpek üretim havuzu ve ilk Osmanlı darphanesi (sikke-i Osmanî) kuruldu. Mikro Düzeltme: Daha önce bazı notlarda Bursa’nın fethini 1324 olarak yazmıştım—aslında 1326 doğru tarihtir; kronikleri yeniden kontrol ettim ve metni düzeltiyorum.
Rumeli’ye Geçiş ve Çimpe Kalesi (1354)
Süleyman Paşa’nın Çimpe’ye yerleşmesi Trakya kapısını açtı. Rumeli’de tımar sistemi yayıldı; Timarlı sipahi sayısı 1380’lere gelindiğinde Anadolu’daki timarların % 40’ını geçti. Bu, devleti “Anadolu beylik konfederasyonu”ndan ayrı kılan çift kıtalı düzenin temelidir.
Kosova, Niğbolu ve Beylik Hegemonyası (1389 – 1396)
- I. Kosova (1389): I. Murad’ın şehadeti, fakat Balkan ittifakının dağılması.
- Niğbolu (1396): I. Bayezid (Yıldırım) Avrupa Haçlı koalisyonunu yendi; Balkan vergi akışı arttı.
- Beylik İlga Dalgası: Germiyan evlilik siyasetiyle (1381), Aydın–Menteşe askeri akınlarla merkezleştirildi.
Ankara Savaşı ve Fetret Devri (1402 – 1413)
Timur karşısında Ankara’da alınan yenilgi, Anadolu’nun beyliklere yeniden açılmasına yol açtı. Şehzade Mehmed’in (Çelebi) 11 yıllık mücadele sonrası tahta çıkışı, “devlet kontinüitesinin” akrabalık üzerinden nasıl korunabildiğinin örneğidir.
Osmanlı Kuruluş Dönemi Devletleşmenin Kurumsal Taşları
Enderun ve Kapıkulu (I. Murad Dönemi)
Devşirme sistemiyle yetiştirilen Kapıkulu ocakları, merkezî ordunun belkemiğini oluşturdu. Enderun Mektebi saray içinden sadrazam yetiştirdi; kul-padişah bağı, tımar-sipahi feodalitesine denge unsuruydu.
Tımar Defterli Düzen
Tahrir defterleri 1431 Rumeli Defteri’yle standardize edildi. Bu kayıt disiplini, ilerideki mali reformların (Defter-i Hakâni) nüvesidir.
İlk Kanun-ı Kadîm
I. Mehmed ve II. Murad fermanları, askeri-idari örfün kodlarını derlemiş; Fatih Kanunnâmesi için zemin hazırlamıştır.
İstanbul’un Kuşatılması ve Fethin Öncesi (1422 – 1453)
II. Murad’ın 1422 kuşatması başarısız kalsa da toplar ilk kez denenmiştir. II. Mehmed, 1451’de tahta geçince Rumeli Hisarı ve büyük Şahi toplarıyla yeni strateji kurdu. 29 Mayıs 1453’te surların yıkılması, Osmanlı Beyliği’ni imparatorluk aşamasına taşıdı; Kuruluş Dönemi bu zaferle kapandı.
Osmanlı Kuruluş Dönemi Kilit Olayları
- 1299 – Bağımsızlık ilanı
- 1326 – Bursa’nın fethi
- 1354 – Çimpe ile Rumeli’ye geçiş
- 1389 – I. Kosova
- 1402 – Ankara Savaşı
- 1453 – İstanbul’un Fethi
| Padişah | Saltanat Yılları | Başlıca Başarı |
| Osman Gazi | 1299-1324 | Söğüt uç beyliğini bağımsızlaştırdı |
| Orhan Gazi | 1324-1362 | Bursa; ilk düzenli ordu, gümüş akçe |
| I. Murad | 1362-1389 | Edirne başkent, Kapıkulu-Enderun |
| Yıldırım Bayezid | 1389-1402 | Niğbolu, Anadolu Beylerbeyliği |
| Çelebi Mehmed | 1413-1421 | Fetret’i sona erdirdi |
| II. Murad | 1421-1451 | Varna, ikinci Kosova zaferi |
| II. Mehmed | 1451-1481 | İstanbul’un Fethi (Kuruluşun sonu) |
Osmanlı Devleti tam olarak ne zaman kuruldu?
→ En çok kullanılan tarih 1299’dur; Osman Bey’in bağımsızlık alameti olarak hutbe okutması esas alınır.
İlk başkent neresiydi?
→ Söğüt geçici merkezdi; resmî başkent 1326’dan sonra Bursa oldu, 1365’te Edirne’ye taşındı.
Devşirme sistemi ne amaçla kurulmuştu?
→ Padişaha doğrudan bağlı profesyonel ordu ve bürokrat yetiştirmek, tımar feodalliğine denge getirmek.
Fetret Devri kaç yıl sürdü?
→ 1402-1413 arası 11 yıl; Ankara yenilgisi sonrası şehzadelerin saltanat mücadelesi dönemidir.
Bursa sikkesi Osmanlı’nın ilk parası mı?
→ Evet; Orhan Bey darphanesinde basılan gümüş akçe ilk resmî sikke kabul edilir.
- https://archive.org/details/tevarih-i-al-i-osman-https://archive.org/details/tevarih-i-al-i-osman-ashikpashazade/page/n47/mode/2upashikpashazade/page/n47/mode/2up ↩︎
Birincil kaynak PDF: https://archive.org/details/tevarih-i-al-i-osman-ashikpashazade/page/n47/mode/2up
Sonuç
Osmanlı Kuruluş Dönemi, küçük bir uç beyliğinin Rumeli ve Anadolu’da hızla genişleyerek imparatorluk çekirdeğine dönüşme sürecidir. Bursa, Edirne ve İstanbul fetih zinciri; Kapıkulu ocağı, tımar düzeni ve Enderun gibi kurumlar; Ankara yenilgisine rağmen devam eden hanedan bağı bu dönemden mirastır. 1453’te “Beylik Çağı” bitmiş, Osmanlı İmparatorluğu sahneye çıkmıştır.
